Leczenie żywieniowe w chorobie refluksowej przełyku

Odpowiednio dobrana dieta oraz zmiana stylu życia to podstawowe metody niefarmakologiczne stosowane w łagodzeniu objawów choroby refluksowej przełyku (GERD, gastroesophageal reflux disease). Postępowanie żywieniowe powinno obejmować wdrożenie diety lekkostrawnej z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego oraz tych, wpływających na usprawnienie funkcji dolnego zwieracza przełyku. Na uwagę zasługuje fakt, że ze względu na powszechne nadużywanie leków z rodziny inhibitorów pompy protonowej, National Institute for Health and Care Excellence (NICE) opracował wytyczne mające na celu wdrożenie niefarmakologicznych interwencji takich jak: zdrowe odżywianie, zaprzestanie palenia tytoniu, czy normalizacja masy ciała. 

PRODUKTY ZALECANE W CHOROBIE REFLUKSOWEJ PRZEŁYKU:

• produkty zbożowe i pieczywo: produkty z mąki orkiszowej, z samopszy, kasza jaglana, komosa ryżowa, ryż biały, tapioka, płatki owsiane, kasza gryczana niepalona, amarantus, kasza jęczmienna
• mięso, drób, ryby, jaja: indyk, kurczak, królik, cielęcina, chuda wołowina, dorsz, mintaj, sola, owoce morza – gotowane lub przyrządzone na parze, domowe wędliny z drobiu, jajka na miękko lub na parze
• nabiał: sery twarogowe chude i półtłuste, jogurt naturalny (indywidualna tolerancja), mleko 2% (indywidualna tolerancja)
• warzywa: marchew, ziemniaki, buraki, dynia, cukinia, bakłażan, pietruszka (korzeń i nać), szpinak, brokuł, sałata, roszponka, lucerna, endywia, boćwina, bataty, oliwki, kukurydza
• owoce: najlepiej w formie gotowanej, ewentualnie przetartej, jabłko, gruszka (pieczone, gotowane), banan, borówki, przetarte owoce jagodowe, morele, melon, arbuz
• desery: rozcieńczone kompoty, kisiele, musy, sorbety, galaretki, masło orzechowe bez soli i cukru
• tłuszcze: w niewielkich ilościach, masło, oleje roślinne, olej lniany, z wiesiołka, konopny, z ogórecznika lekarskiego. oliwa z oliwek
• sosy: łagodne, zaprawiane chudym mlekiem, ewentualnie jogurtem, niewielką ilością masła lub żółtkiem, zagęszczane zawiesiną mąki w wodzie lub mleku
• napoje: woda niegazowana, słabe herbaty ziołowe (oprócz mięty)
• przyprawy: koperek, bazylia, natka pietruszki, majeranek, estragon, lubczyk, wanilia

Pokarmy, które należy wykluczyć z diety:

• kwaśne napoje/produkty
• tłuste mięso, wyroby garmażeryjne, smalec, produkty wędzone
• dania smażone, ciężkostrawne
• tłusty nabiał, sery topione, pleśniowe
• produkty marynowane
• słodkie wyroby cukiernicze i piekarnicze
• warzywa cebulowe (cebula, por, szalotka, czosnek)
• rośliny strączkowe (soczewica, ciecierzyca, groch, fasola -> tutaj warto sprawdzić indywidualną tolerancję)
• pieczywo żytnie razowe, gruboziarniste kasze
• pomidory, sok pomidorowy, keczup, sosy i pasty na bazie pomidorów
• musztarda, majonez
• owoce cytrusowe (również soki z nich produkowane)
• mocne rosoły i esencjonalne wywary
• ostre przyprawy/pikantne potrawy
• kakao, czekolada
• mięta
• kawa, mocna herbata
• alkohol
• napoje gazowane
• słone przekąski
• produkty wysoce przetworzone

MODYFIKACJA STYLU ŻYCIA POPRAWIAJĄCA KOMFORT OSÓB ZMAGAJĄCYCH SIĘ Z CHOROBĄ REFLUKSOWĄ PRZEŁYKU

Zalecenia ogólne

1. Rezygnacja z palenia tytoniu, który upośledza produkcję śliny i zmniejsza ciśnienie w dolnym zwieraczu przełyku.
2. Normalizacja masy ciała w przypadku nadwagi lub otyłości.
3. Podjęcie aktywności fizycznej co najmniej godzinę po posiłku. Istotny jest również dobór jej odpowiedniej formy (spacery, nordic walking, jazda na rowerze). Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku biegania, wykonywania podskoków, skłonów, czy podnoszenia dużych ciężarów.
4. Rezygnacja z noszenia bardzo ciasnej odzieży, pasków.
5. W przypadku nasilenia objawów w nocy zalecane jest leżenie na lewym boku. Ponadto uniesienie wezgłowia łóżka o 10-20 cm może ułatwić oczyszczenie przełyku z kwaśnej treści żołądkowej, szczególnie w przypadku zgagi nocnej i/lub przepukliny rozworu przełykowego.
6. Wprowadzenie masaży wiscelarnych może istotnie poprawić prace nerwu błędnego, a tym samym zmniejszyć dolegliwości refluksu żołądkowo-przełykowego. Ponadto warto rozważyć trening oddychania przeponowego.

Zalecenia żywieniowe

1. Bezpośrednio przed posiłkiem (30 minut) oraz po posiłku (60 minut) należy nie przyjmować żadnych płynów.
2. Spożywanie posiłków bez pośpiechu, w spokojnej atmosferze, dokładne żucie każdego kęsa, aby zapobiec połykaniu powietrza w trakcie posiłku (aerofagia).
3. Po posiłku przez około 60 minut zalecane jest nie unikanie leżenia i schylania się.
4. Ostatni posiłek powinien być spożyty 3 godziny przed snem.
5. W przypadku owrzodzeń przełyku konieczne jest wprowadzenie pokarmów półpłynnych, papkowatych, które nie będą termicznie drażnić błony śluzowej przełyku.
6. Należy spożywać posiłki o mniejszej objętości, dlatego wskazane jest spożywanie 5 posiłków dziennie. Mniejsza ilość posiłków mogłaby zwiększyć ich objętość, a to z kolei nasiliłoby objawy refluksu przy problemie z opróżnianiem żołądka.
7. Temperatura spożywanych dań oraz napoi powinna być umiarkowanie ciepła (nie bardzo ciepła i nie gorąca) lub pokojowa. Posiłki gorące będą podrażniać błonę śluzową.

PRZYKŁADOWE POSIŁKI

1. Kanapki z chleba orkiszowego z awokado, posiekaną natką pietruszki i jajkem na miękko.
2. Gotowany na parze dorsz z ziemniakami, marchewką i cukinią.
3. Płatki jaglane ugotowane na mleku roślinnym z gruszką i zmielonymi płatkami migdałów.
4. Zupa jarzynowa na bazie wywaru warzywnego z dodatkiem marchwi, selera, korzenia pietruszki i ziemniaków.
5. Gotowany indyk z komosą ryżową i dynią z masłem i koperkiem.
6. Pulpety z kurczaka w sosie koperkowym i gotowane buraczki.
7. Jaglanka na napoju owsianym z brzoskwiniami.

ZIOŁA I SUPLEMENTY

Lecznicze efekty wdrożonej diety mogą dodatkowo wzmacniać wybrane zioła osłaniające śluzówkę, o działaniu łagodzącym skutki podrażnień kwaśną treścią cofającą się w stronę gardła. 

• nasiona lnu (siemię lniane) – 2 łyżki stołowe siemienia lnianego zalać szklanką wody, zagotować i gotować tak kilka minut, otrzymany płyn przecedzić na sitku, aby pozbyć się nasionek, pić małymi porcjami przez cały dzień.
• liście babki lancetowatej – łyżkę stołową liści zalać 350 ml wody, zagotować i gotować na małym ogniu kilka minut, przecedzić przez sitko, ostudzić i pić 3 razy dziennie po 100 ml.
• korzeń prawoślazu lekarskiego – 2 łyżki stołowe zalać wieczorem 500 ml zimnej wody, rano przecedzić przez sitko, podgrzać i pić po pół szklanki 3-4 razy dziennie.
• galaretka z porostu islandzkiego – 50 g suszonego ziela należy zalać litrem wody, wygotować do połowy, przecedzić i pozostawić do skrzepnięcia. Przyjmować 6 x dziennie po łyżeczce między posiłkami. Galaretkę przed posiłkiem należy delikatnie podgrzać. Wszystkie te rośliny zawierają śluzy, które powlekają przewód pokarmowy. Należy pamiętać, że zbyt długie i zbyt częste ich stosowanie może powodować problemy z wchłanianiem witamin i leków. Ponadto przed zastosowaniem jakichkolwiek ziół powinno się zawsze zasięgnąć porady lekarza, ponieważ mogą one wchodzić w interakcje z innymi przyjmowanymi lekami.
• ubiorek gorzki – posiada właściwości zwiększające napięcie dolnego zwieracza przełyku. Pobudza motorykę przewodu pokarmowego blokując receptor serotoninergiczny i jednocześnie nie wpływa na czynność wydzielniczą przewodu pokarmowego – nie zwiększając wydzielania kwasu solnego. Przyspiesza ponadto opróżnianie żołądka.
• amla – ekstrakt z owoców agrestu indyjskiego – w przypadku nie nadżerkowej postaci choroby łagodzi objawy refluksu i zgagi, a także usprawnia perystaltykę jelit. W randomizowanym badaniu z podwójnie ślepą próbą wykazano, że podawanie dwa razy dziennie 500 mg ekstraktu z owoców agrestu indyjskiego po posiłku przez okres 4 tygodni przyczyniło się do zmniejszenia zarówno częstości występowania, jak i stopnia nasilenia zgagi oraz cofania treści żołądkowej do przełyku.
• melatonina – hormon o silnym działaniu przeciwzapalnym, którego znaczne ilości są wytwarzane przez komórki enteroendokrynne w przewodzie pokarmowym. Reguluje on wydzielanie kwasu solnego, enzymów trawiennych oraz wspomaga regenerację nabłonka. Ponadto zwiększa napięcie dolnego zwieracza przełyku. W badaniach klinicznych najczęściej stosowane dawki to 3-5 mg przyjmowane 20-30 minut przed snem.
• mastika – jest żywicą uzyskiwaną z balsamu wyciekającego z drzewa pistacji kleistej, rosnącej w obszarze śródziemnomorskim. Pod wpływem kwasu żołądkowego mastika staje się żelem, który pokrywa błonę śluzową przełyku oraz żołądka i stanowi barierę ochronną przed czynnikami  drażniącymi. Randomizowane badania pacjentów ze stwierdzoną dyspepsją czynnościową wykazały, że podawanie mastiki w ilości 350 mg 3 razy na dobę przez okres 3 tygodni istotnie statystycznie zmniejszyło ból w obrębie jamy brzusznej oraz złagodziło pieczenie w przełyku.
• karnozyna cynku – kompleks cynku i L-karnozyny wykazuje działanie ochronne na błonę śluzową, korzystnie wpływa na prawidłowe funkcjonowanie żołądka poprzez  wspieranie integralności komórek i promowanie wydzielania śluzu, jednocześnie utrzymując zdrową równowagę bakteryjną w przewodzie pokarmowym. Właściwości terapeutyczne wykorzystywane są w leczeniu wrzodów trawiennych, zapalenia błony śluzowej jamy ustnej wywołanego chemio i radioterapią, w tym zapalenia przełyku. 
• Gastrobonisan – gotowa mieszanka opracowana przez Centrum Ziołolecznictwa Ojca Grzegorza Sroki. Wyższość ziół nad lekami syntetycznymi polega na tym, że nie zaburzają one procesu trawienia, gdyż nie zmniejszają wydzielania soku żołądkowego.

PROBIOTYKOTERAPIA W CHOROBIE REFLUKSOWEJ PRZEŁYKU

Istotną pomocą dla osób zmagających się z refluksem żołądkowo-przełykowym może stanowić wprowadzenie probiotyków. Zaobserwowano, że wprowadzenie szczepu Bifidobacterium bifidum YIT 10347 może prowadzić do złagodzenia symptomów charakterystycznych dla GERD, takich jak: uczucie pieczenia w klatce piersiowej oraz cofania się treści żołądkowej do przełyku. Ponadto badanie Koga i wsp. dowiodlo, że podaż probiotycznego szczepu Lactobacillus gasseri (LG21) usprawniało działanie górnego odcinka przewodu pokarmowego. Zaobserwowano, że probiotyki przyspieszają proces opróżniania żołądka poprzez interakcję z receptorami błony śluzowej żołądka. Dzięki temu nie dochodzi do obniżenia napięcia dolnego zwieracza przełyku, który jest jednym z patofizjologicznych mechanizmów choroby refluksowej przełyku. Ich pozytywny wpływ zaobserwowano również w zmniejszeniu epizodów niestrawności (uczucie wzdętego brzucha), odbijania, bulgotania w żołądku, czy też nudności. 

Refluks żołądkowo-przełykowy jest jedną z chorób, w których kompleksowe podejście do pacjenta warunkuje sukces terapii. Dlatego istotne znaczenie w poprawie stanu zdrowia ma postępowanie niefarmakologiczne, z dużym naciskiem na zmianę sposobu odżywiania się i nawyków żywieniowych.

BIBLIOGRAFIA

1. Schulz RM, Ahuja NK, Slavin JL: Effectiveness of Nutritional Ingredients on Upper Gastrointestinal Conditions and Symptoms. A Narrative Review. Nutrients. 2022 Feb 5;14(3):672.
2. Eguaras N, Rodriguez-Lopez E, Lopez-Dicastillo O, Franco-Sierra M. Effects of Osteopathic Visceral Treatment in Patients with Gastroesophageal Reflux: A Randomized Controlled Trial. J. Clin. Med. 2019, 8(10), 1738.
3. Ness-Jensen E, Hveem K, El-Serag H, Lagergren J. Lifestyle Intervention in Gastroesophageal Reflux Disease. Clin Gastroenterol Hepatol. 2016 Feb;14(2):175-82.e1-3 doi: 10.1016/j.cgh.2015.04.176. Epub 2015 May 6.
4. Martinez-Hurtado I, Arguisuelas M, Almela-Notari P. Effects of diaphragmatic myofascial release on gastroesophageal reflux disease: a preliminary randomized controlled trial. May 2019 Scientific Reports 9(1):7273.
5. Kaczmarczyk-Sedlak I, Ciołkowski A. Zioła w medycynie. Choroby układu pokarmowego, PZWL 2017.
6. Majka J, Wierdak M, Brzozowska I. Melatonin in Prevention of the Sequence from Reflux Esophagitis to Barrett’s Esophagus and Esophageal Adenocarcinoma: Experimental and Clinical Perspectives. Int J Mol Sci. 2018 Jul 13;19(7):2033.
7. Koga Y, Ohtsu T, Kimura K i wsp. Probiotic L. gasseri strain (LG21) for the upper gastrointestinal tract acting through improvement of indigenous microbiota, BMJ Open Gastroenterol. 2019; 6, 1, s. 1–8.
8. Gomi A, Yamaji K, Watanabe O i wsp. Bifidobacterium bifidum YIT 10347 fermented milk exerts beneficial effects on gastrointestinal discomfort and symptoms in healthy adults: A double-blind, randomized, placebo-controlled study, Journal of Dairy Science, 2018, 6, 101, s. 4830–4841.
9. Karkon Varnosfaderani S, Hashem-Dabaghian F, Amin G. Efficacy and safety of Amla (Phyllanthus emblica L.) in non-erosive reflux disease: a double-blind, randomized, placebo-controlled clinical trial. J Integr Med. 2018 Mar;16(2):126-131.
10. Efthymakis K, Neri M. The role of Zinc L-Carnosine in the prevention and treatment of gastrointestinal mucosal disease in humans: a review. Clin Res Hepatol Gastroenterol. 2022 Aug-Sep;46(7):101954. doi: 10.1016/j.clinre.2022.101954. Epub 2022 Jun 2. PMID: 35659631.
11. Dabos KJ, Sfika E, Vlatta LJ, Frantzi D, Amygdalos GI, Giannikopoulos G. Is Chios mastic gum effective in the treatment of functional dyspepsia? A prospective randomised double-blind placebo controlled trial. J Ethnopharmacol. 2010 Feb 3;127(2):205-9. doi: 10.1016/j.jep.2009.11.021. Epub 2009 Dec 2. PMID: 19961914.