Helicobacter pylori – rola żywienia w trakcie zakażenia oraz działanie prewencyjne wybranych składników pokarmowych

Nie ulega dziś wątpliwości fakt, że istnieje związek przyczynowo skutkowy zakażenia Helicobacter pylori (H. pylori) z rozwojem wielu chorób przewodu pokarmowego. Za odkrycie tej bakterii w 1982 roku naukowcy pochodzący z Australii – Barry J. Marshall i Robin Warren – zostali nagrodzeni 23 lata później nagrodą Nobla. Zakażenie bakterią H. pylori w Polsce może dotyczyć 70-84% osób dorosłych i około 32% osób do 18. roku życia. W większości przypadków nosiciel nie odczuwa żadnych objawów związanych z zakażeniem, ale u około 20-30% osób występuje zakażenie, któremu towarzyszą objawy takie jak: odbijanie, zgaga, nudności, ból w nadbrzuszu, wzdęcia czy uczucie ciężkości po posiłku. 

SPOSÓB DZIAŁANIA H. PYLORI ORAZ ZABURZENIA, KTÓRE POWODUJE

Drobnoustrój ten jest najczęściej powodem przewlekłego zapalenia błony śluzowej żołądka, choroby wrzodowej żołądka/dwunastnicy, raka żołądka lub chłoniaka tkanki limfoidalnej błony śluzowej. H. pylori bytuje przeważnie w żołądku, wnikając w głąb błony śluzowej dzięki charakterystycznemu, spiralnemu kształtowi zakończonym rzęskami, umożliwiającymi jej ruch. Potrafi wydzielać ureazę – enzym uczestniczący w rozkładzie mocznika do dwutlenku węgla i amoniaku – neutralizując kwaśny odczyn soku żołądkowego. Spotkać ją można w dwunastnicy, żółci, płytce nazębnej, kale. Działa destrukcyjnie na cały organizm człowieka, mogąc doprowadzić do niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza i/lub witaminy B12. U osób zakażonych obserwuje się obniżoną liczbę płytek krwi odpowiadających za krzepnięcie oraz tendencje do powstawania siniaków. Jak podają źródła naukowe, zakażenie H. pylori skorelowane jest z występowaniem poważnych chorób w mechanizmie ekspresji macierzowych metaloproteinaz, których wzrost towarzyszy wielu chorobom, takim jak choroby sercowo-naczyniowe, choroba Alzheimera, choroby autoimmunologiczne i choroby nowotworowe. Ciekawostką jest, że przeciwciała przeciwko H. pylori można znaleźć w płynie pęcherzykowym czy nawet śluzie szyjkowym, co jest bardzo istotną informacją dla par bezskutecznie starających się o dziecko, ponieważ przeszkadza im w procesie zapłodnienia. Okazuje się bowiem, że owe przeciwciała zmniejszają ruchliwość plemników oraz mogą powodować reakcję krzyżową na plemniki przez powstawanie przeciwciał przeciwplemnikowych (ASA). W przypadku ciąży, w wyniku zwiększenia ryzyka poronienia, wad rozwojowych, czy stanu przedrzucawkowego, zagrożone może być też dziecko. Co więcej, diagnostykę powinni przeprowadzić też przyszli ojcowie, gdyż H. pylori obniża jakość nasienia nawet u pacjentów bezobjawowych.

Z uwagi na potrzebę zapewnienia jak najwyższej skuteczności eradykacji H. pylori, ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza w postaci zaordynowanej farmakoterapii. Jednocześnie coraz większą wagę przywiązuje do jej wsparcia niefarmakologicznego takiego jak: postępowanie żywieniowe, probiotykoterapia, ziołolecznictwo, a także suplementacja. Metody te pozwalają zwiększyć efektywność tradycyjnego leczenia, jednocześnie zapobiegając ewentualnym skutkom ubocznym.

PREWENCJA 

Wiele substancji zawartych w naturze ma działanie bakteriobójcze i bakteriostatyczne na H.pylori, co zostało potwierdzone w badaniach. Niektóre z nich mogą np. hamować aktywność ureazy – która umożliwia przetrwanie bakterii w bardzo kwaśnym środowisku żołądka, inne natomiast utrudniają przyczepność tej bakterii do śluzówki żołądka. Istotnym czynnikiem jest uwzględnienie w codziennym jadłospisie produktów zawierających wymienione składniki, zwłaszcza że często są one łatwe do wkomponowania w codzienny jadłospis.

Do produktów o działaniu prewencyjnym zaliczamy:

• glukozynolany, które ulegają przekształceniu do izotiocyjanianów, a zawarte są w warzywach kapustnych np. brukselce, kapuście, rzepie, kalarepie, kalafiorze, brokułach, kiełkach brokułu. W szczególności należy zwrócić uwagę na sulforafan – siarkoorganiczny związek o działaniu bakteriobójczym. W jednym z badań zaobserwowano, że podawanie kiełków brokułu przez okres 2 miesięcy zaowocowało znacznym obniżeniem markerów mówiących o zakażeniu H. pylori (poziom ureazy mierzony testem oddechowym oraz antygen w kale). Bardzo skutecznym wsparciem będzie świeżo wyciśnięty sok z białej kapusty – wypity w ilości 0,5 szklanki na czczo.
• zielona herbata – ze względu na dużą zawartość katechin (np. galusan epigalokatechiny) hamuje działanie ureazy, która pozwala przetrwać H. pylori. Wyniki badań wykazały rzadsze występowanie zakażenia tą bakterią wśród osób pijących zieloną herbatę min. jeden dzień w tygodniu w porównaniu do pijących te napoje rzadziej. Warto wiedzieć, że herbata matcha ma najwiekszą ilość wspomnianych katechin.
• żurawina – zawarte w niej polifenole zmniejszają aktywność ureazy, mają działanie antyoksydacyjne i hamują proliferację, co może spowalniać nowotworzenie u pacjentów z zaawansowanym zakażeniem. Podobne działanie wykazują inne owoce jagodowe takie jak: maliny, jeżyny, borówki, jagody, aronia, którym przypisuje się właściwości bakteriostatyczne. W jednym z badań przeprowadzonych z podwójnie ślepą próbą potwierdzono, że regularne picie soku żurawinowego może hamować zakażenie H. pylori, a efekt ten obserwowano przy spożywaniu 250 ml soku dziennie już po 35 dniach.
• czosnek – allicyna zawarta w tej roślinie wykazuje działanie przeciwbakteryjne m.in. wobec H. pylori. Hamuje jej rozwój i aktywność ureazy w żołądku. Sugeruje się, że związki czosnku mają tak silną aktywność przeciwko bakterii, że mogą być szeroko wykorzystywane we wspieraniu jej eradykacji.
• propolis – to substancja wytwarzana m. in. przez pszczołę miodną, służy jako budulec zabezpieczający rozwijające się potomstwo przed infekcjami. Jest to mieszanina wosku pszczelego i wydzielin roślinnych, które odpowiadają bezpośrednio za aktywność biologiczną propolisu. Najważniejszą grupą związków aktywnych propolisu są flawonoidy, fenolokwasy i seskwiterpeny. Dzięki synergii tak licznych związków propolis wykazuje właściwości antybiotyku o szerokim spektrum działania. Badania wskazują na prozdrowotne właściwości, w tym działanie przeciwbakteryjne przeciwko H. pylori. Dodatkowo, działa on przeciwzapalnie oraz przyśpiesza gojenie się ran, w tym uszkodzonej śluzówki żołądka.
• olej z czarnuszki – jego główny składnik – tymochinon posiada stabilne właściwości antybakteryjne w kierunku H. pylori utrzymujące się w serum przez 24 godziny od podania. Jeden z mechanizmów działania polega na tym, że ekstrakt z czarnuszki stanowi inhibitor działania ureazy, enzymu produkowanego przez H. pylori.
• korzeń imbiru – imbir zawiera szereg związków (gingerol, shogaol, zingeron, zerumbon, terpenoidy, flawonoidy), które mają właściwości przeciwdrobnoustrojowe, wspomaga leczenie dolegliwości żołądkowo-jelitowych, w tym wrzodów żołądka i dwunastnicy. Istotne jest jego działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne i przeciwnowotworowe dzięki. W przeprowadzonych badaniach in vitro zaobserwowano hamujący wpływ ekstraktów z imbiru na wzrost szczepów H. pylori opornych na antybiotyki.
• olejki eteryczne zawarte w wielu przyprawach np. goździkach, oregano, tymianku, bazylii, rozmarynie, majeranek. Świeże przyprawy powinny być codziennie dodawane do dań jako działanie prewencyjne.

ZASADY DIETY

Postępowanie dietetyczne jest istotne w zmniejszaniu stanu zapalnego żołądka i regeneracji błony śluzowej. W trakcie leczenia infekcji oraz przez kilka tygodni po jej zakończeniu warto wdrożyć dietę lekkostrawną zgodnie z poniższymi wskazówkami:

• regularność posiłków oraz ich mała objętość, gdyż zarówno przejedzenie się jak i głód będą działać niekorzystnie z uwagi na nadmierne wydzielanie kwasu solnego.
• ważne jest odpowiednie nawodnienie, które sprzyja regeneracji błony śluzowej żołądka. Pić należy wodę, herbaty ziołowe, herbatę zieloną.
• stosowanie lekkiej obróbki termicznej – preferowane będą: gotowanie w wodzie, gotowanie na parze, duszenie.
• temperatura spożywanych dań oraz napoi powinna być neutralna (nie bardzo ciepła, nie gorąca) lub pokojowa. Posiłki zarówno gorące i zimne będą podrażniać błonę śluzową.
• powinno się spożywać głównie gotowaną żywność i unikać surowizny (świetnie sprawdzą się wszelkiego rodzaju musy, puree).
• należy unikać kawy, mocnej herbaty, napoi gazowanych i soków owocowych. 
• ponadto należy unikać: produktów przetworzonych, dań smażonych i wędzonych, marynowanych, tłustych mięs, serów topionych i pleśniowych, słodkich wyrobów cukierniczych, ostrych przypraw, wzdymających produktów (rośliny strączkowe, cebula, czosnek, warzywa kapustne), esencjonalnych wywarów
• trzeba również wykluczyć owoce cytrusowe, pomidory, sok pomidorowy, keczup.

NATURALNE ŚRODKI WSPOMOGAJĄCE LECZENIE HELICOBACTER PYLORI

Lecznicze efekty wdrożonej diety mogą dodatkowo wzmacniać wybrane substancje i zioła o działaniu bakteriostatycznym i przeciwzapalnym, łagodzącym skutki podrażnień wywołanych zakażeniem.

• mastyks jest miękką żywicą pozyskiwaną z drzewa pistacji kleistej rosnącej w klimacie śródziemnomorskim. Wykazano, że związki zawarte w mastyksie powodują zmiany morfologiczne komórek H. pylori. Ponadto pod wpływem kwasu żołądkowego mastyks staje się żelem, który pokrywa błonę śluzową przełyku oraz żołądka i stanowi barierę ochronną przed czynnikami  drażniącymi. Randomizowane badania pacjentów ze stwierdzoną dyspepsją czynnościową wykazały, że suplementacja gumy mastyksowej w dawce 3×350 mg skutecznie zmniejsza objawy niestrawności tj.: zgaga, tępy ból w górnej części żołądka oraz przyspiesza gojenie wrzodów.
• laktoferyna wykazuje silne właściwości przeciwbakteryjne, m.in. utrudnia ona bakteriom możliwość adhezji do powierzchni komórek gospodarza oraz działa przeciwzapalne. Ponadto udowodniono, że podaż laktoferyny bydlęcej w dawce 2 x 200 mg hamuje kolonizacje H. pylori w żołądku, znacznie zmniejszając nasilenie zapalenia żołądka.
• korzeń lukrecji – zawarte w niej flawonoidy wykazują aktywność przeciw H. pylori. Szczególnie istotnym związkiem korzenia lukrecji jest kwas glicyretynowy, który wykazuje wyjątkową skuteczność wobec szczepów opornych na leczenie klarytromycyną. Według badań lukrecja może być́ bezpieczną alternatywą dla pacjentów, u których przeciwwskazane jest przyjmowanie bizmutu, gdyż wykazuje taką samą skuteczność terapii.
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 (olej rybi, olej lniany), omega-6 (olej z wiesiołka) oraz omega-9 (oliwa z oliwek) powinny być podstawą w walce H. pylori z uwagi na swój przeciwzapalny potencjał. Istotne jest również, aby były dobrej jakości, przechowywane w butelce z ciemnego szkła w lodówce (oprócz oliwy z oliwek). Kwasy tłuszczowe pełnią bardzo ważną rolę w kontrolowaniu stanów zapalnych i regeneracji błony śluzowej żołądka, a część z nich wykazuje również aktywność przeciwdrobnoustrojową. 
• dieta z niską zawartością niklu. Nikiel jest pierwiastkiem chemicznym, który odgrywa istotną rolę w trakcie zakażenia H. pylori, gdyż aktywuje enzym ureazę, który jest niezbędny dla procesów metabolicznych tej bakterii. Produkty o wysokiej zawartości niklu takie jak: koncentraty pomidorowe, woda wodociągowa, orzechy, rośliny strączkowe, owies, gryka, ryż, kakao, czekolada, herbata, suszone owoce, niektóre naczynia, produkty z puszek powinny być wyeliminowane na czas eradykacji.

PRZYKŁADOWY JADŁOSPIS W TRAKCIE INFEKCJI HELICOBACTER PYLORI

Śniadanie – Kanapki z jajkiem na miękko i kiełkami brokułu:

• chleb orkiszowy – 2 kromki (80 g)
• masło – 1 łyżeczka (5 g)
• jajka – 2 sztuki (100 g)
• kiełki brokułu – 3 łyżki (24 g)
• czarnuszka – 1/3 łyżeczki (2 g)

Jajka ugotować na miękko. Chleb posmarować masłem, położyć kiełki brokułu, delikatnie ułożyć jajka i posypać ziarnem czarnuszki.

Energia	Białko	Tłuszcz	Węglowodany
463 kcal	20 g	16 g	43 g

1,5 godziny po śniadaniu – filiżanka herbaty matcha

II śniadanie – Koktajl jagodowo-bananowy z siemieniem lnianym:

• banan – 1 sztuka (120 g)
• jagody – 1 szklanka (130 g)
• kefir – 2/3 szklanki (180 ml)
• siemię lniane – 1 łyżka (10 g) 
• cynamon cejloński

Wszystkie składniki razem zmiksować.

Energia	Białko	Tłuszcz	Węglowodany
325 kcal	10 g	8 g	51 g

Obiad – pulpety z indyka majerankiem, ziemniaki, gotowane buraki z olejem lnianym:

• mięso z udźca indyka (120 g)
• jajko – 1 sztuka (50 g)
• płatki owsiane – 1 łyżka (10 g)
• ziemniaki (200 g)
• buraki (140 g)
• olej lniany – 1 łyżka (10 ml)
• majeranek
• natka pietruszki
• sól kłodawska

Zmielone mięso z indyka przyprawić majerankiem, solą, dodać jajko i płatki owsiane, uformować kulki i wrzucać na wrzącą wodę. Ziemniaki ugotować w wodzie, podobnie buraki. Buraki zetrzeć na tarce i polać olejem lnianym. Posypać obficie natką pietruszki.

Energia	Białko	Tłuszcz	Węglowodany
542 kcal	36 g	19 g	57 g

Podwieczorek – congee z kaszy jaglanej z musem jabłkowo-malinowym:

• kasza jaglana – 4 łyżki (40 g)
• napój owsiany – 2/3 szklanki (180 ml)
• woda – 2/3 szklanki (180 ml)
• mus z jabłek (50 g)
• mus z malin przetarty (50 g)
• cynamon cejloński – 1/4 łyżeczki
• miód – 1/2 łyżeczki (3 g)
• olej z wiesiołka – 1 łyżka (10 ml)

Kaszę jaglaną gotować ok. 35-40 minut w napoju owsianym połączonym z wodą aż się bardzo rozgotuje i wchłonie cały płyn. Następnie dodać mus z jabłek i malin. Wymieszać z cynamonem cejlońskim. Gdy przestygnie dodać pół łyżeczki miodu i polać olejem z wiesiołka.

Energia	Białko	Tłuszcz	Węglowodany
311 kcal	5 g	13 g	42 g

Kolacja – dorsz gotowany na parze w ziołach z komosą ryżową i gotowaną marchewką:

• dorsz filet (70 g)
• komosa ryżowa – 1/4 szklanki komosy przed ugotowaniem (45 g)
• marchew – 2 sztuki (90 g)
• oliwa polifenolowa z oliwek – 1 łyżka (10 g)
• masło – 1 łyżeczka (5 g)
• świeże zioła: bazylia, tymianek, koperek
• sól kłodawska

Dorsza posolić i doprawić, włożyć do parowaru. Komosę ryżową ugotować w wodzie wraz z marchewką pokrojoną w kostkę, na końcu rozpuścić trochę masła. Dorsza polać oliwą polifenolową z oliwek. Całość posypać obficie koperkiem.

Energia	Białko	Tłuszcz	Węglowodany
370 kcal	22 g	17 g	33 g

PROBIOTYKOTERAPIA A HELICOBACTER PYLORI

Istotną pomocą dla osób zmagających się z zakażeniem Helicobacter pylori może stanowić wprowadzenie probiotyków, które zwiększają szansę na eradykację tej bakterii, jednocześnie zmniejszając działania niepożądane związane z wdrożonym leczeniem. Badania naukowe za szczególnie korzystne wskazują drożdżaki Sacharomyces boulardii, które zmniejszają częstość występowania biegunek. Dodatkowo wsparciem w terapii będzie włączenie szczepu Lactobacillus reuteri DSM 17648. Probiotyk ten ułatwia usuwanie H. pylori z przewodu pokarmowego poprzez mechanizm agregacji z bakterią, potrafi również zakłócić jej ruchliwość. Dodatkowo szczep ten wykazuje działanie synergistyczne z drożdżakiem S. boulardii, stąd bardzo korzystne okazuje się połączenie obu tych probiotyków w eradykacji H.pylori. 

BIBLIOGRAFIA

1. Abdi S, Ataei S, Abroon M i wsp. A Comprehensive Review of the Role of Complementary and Dietary Medicines in Eradicating Helicobacter pylori. Iran J Pharm Res. 2022 Jun 18;21(1):e127030. doi: 10.5812/ijpr-127030. 
2. Baltas N, Karaoglu SA, Tarakci C. Effect of propolis in gastric disorders: inhibition studies on the growth of Helicobacter pylori and production of its urease. J Enzyme Inhib Med Chem. 2016;31(sup2):46-50. doi: 10.1080/14756366.2016.1186023.
3. Zhang L, Ma J, Pan K. Efficacy of cranberry juice on Helicobacter pylori infection: a double-blind, randomized placebo-controlled trial. Helicobacter 2005, 10: 139-145.
4. Yanaka A, Fahey J.W, Fukumoto A. Dietary sulforaphane-rich broccoli sprouts reduce colonization and attenuate gastritis in Helicobacter pylori-infected mice and humans. Cancer Prev Res (Phila). 2009, 2: 353-360.
5. Szajewska H, Horvath A, Piwowarczyk A. Meta-analysis: the effects of Saccharomyces boulardii supplementation on Helicobacter pylori eradication rates and side effects during treatment. Alimentary Pharmacology & Therapeutics 2010, 32, 1069–79.
6. Sun J, Rangan P, Bhat S, A Meta-Analysis of the Association between Helicobacter pylori Infection and Risk of Coronary Heart Disease from Published Prospective Studies „Helicobacter” Feb, 2016, Vol. 21, 1: 11−23.
7. Ali M, Ghorbanali R, Abass K i wsp. Effect of licorice versus bismuth on eradication of Helicobacter pylori in patients with peptic ulcer disease. Pharmacognosy Research 2014, 6(4), 341–344.
8. Mnich E, Ibran J, Chmiela M. Leczenie zakażeń Helicobacter pylori w świetle nasilającej się antybiotykoodporności, Postepy Hig Med Dosw, 2018; 72: 143-158.
9. Marone P, Bono L, Leone E, Bona S i wsp. Bactericidal activity of Pistacia lentiscus mastic gum against Helicobacter pylori. J Chemother. 2001 Dec;13(6):611-4. doi: 10.1179/joc.2001.13.6.611.
10. Okuda M, Nakazawa T, Yamauchi K i wsp. Bovine lactoferrin is effective to suppress Helicobacter pylori colonization in the human stomach: a randomized, double-blind, placebo-controlled study. J Infect Chemother. 2005 Dec;11(6):265-9. doi: 10.1007/s10156-005-0407-x.
11. Momeni A, Rahimian G, Kiasi A i wsp. Effect of licorice versus bismuth on eradication of Helicobacter pylori in patients with peptic ulcer disease. Pharmacognosy Res. 2014 Oct;6(4):341-4. doi: 10.4103/0974-8490.138289.
12. Hao J, Yujuan Z, Qianjin . Helicobacter pylori infection promotes the invasion and metastasis of gastric cancer through increasing the expression of matrix metalloproteinase-1 and matrix metalloproteinase-10. Experimental & Therapeutic Medicine. Vol. 8 (3) 2014, 769−774.
13.  Boyanova L, Iliewa J, Gergova G. Honey and green/black tea consumption may reduce the risk of Helicobacter pylori infection. Diagn Microbiol Infect Dis. 2015; 82: 85-86.
14. Tacikowski T., Bawa S., Gajewska D. Gastroenterology Rev. 2017, 12 (2): 135–139
15. Hołubiuk Ł, Imiela J. Gastroenterology Rev. 2016, 11 (3): 150–154.
16. Tariq S, Masud T, Roohi S. Radiosynthesis, biodistribution and scintigraphic evaluation of Tc-thymoquinone against Helicobacter pylori, Journal of Radioanalytical & Nuclear Chemistry. Nov 2016, 310 (2): 751−760.
17. Campanale M, Nucera E, Ojetti V i wsp. Nickel free-diet enhances the Helicobacter pylori eradication rate: a pilot study. Dig Dis Sci. 2014;59(8):1851–5. doi: 10.1007/s10620-014-3060-3.
18.  al-Shabanah OA. Effect of evening primrose oil on gastric ulceration and secretion induced by various ulcerogenic and necrotizing agents in rats. Food Chem Toxicol. 1997 Aug;35(8):769-75. doi: 10.1016/s0278-6915(97)00046-x.
19.  al-Harbi MM, Islam MW, al-Shabanah OA. Effect of acute administration of fish oil (omega-3 marine triglyceride) on gastric ulceration and secretion induced by various ulcerogenic and necrotizing agents in rats. Food Chem Toxicol. 1995 Jul;33(7):553-8. doi: 10.1016/0278-6915(95)00021-s.
20. Moretti E, Figura N, Collodel G i wsp. Can Helicobacter pylori infection influence human reproduction? World J Gastroenterol. 2014 May 21;20(19):5567-74. doi: 10.3748/wjg.v20.i19.5567. 
21. Mahady GB, Pendland SL, Yun GS, Lu ZZ, Stoia A. Ginger (Zingiber officinale Roscoe) and the gingerols inhibit the growth of Cag A+ strains of Helicobacter pylori. Anticancer Res. 2003 Sep-Oct;23(5A):3699-702. 
22. Karimi Zarchil M, Babaei A. An investigation of thyme effect on Helicobacter pylori. Middle East J Sci Res 2006; 1(1):54-7.